Cây cà gai leo

Cà gai leo là cây mọc hoang dại ở nhiều vùng núi ở Việt Nam còn được gọi là cà dây leo, cà quýnh, cà vạnh, cà lú, cà bò; tên khoa học là Solanum procumbens thuộc họ Solanaceae.

Cà gai leo là loài cây leo chia nhiều nhánh phụ nhỏ, thân chính có thể dài đến vài mét. Lá cây có màu xanh, mọc so le, hình thuôn dài, dưới gốc lá hình lưỡi rìu hay hơi tròn, mặt dưới lá hình sao có nhiều lông mềm, mặt trên của lá có gai ở mép. Cây cà gai leo ra hoa và đậu quả quanh năm. Thông thường trừ 2 đến 3 tháng ra hoa đậu quả một lần.

Quả cà gai leo mọng, bóng, màu đỏ, hình cầu đường kính từ 5 - 7 mm, hoa màu trắng hoặc tím nhạt, nhuỵ vàng. Đặc biệt thân và mép lá rất nhiều gai nhọn.

Dựa vào màu sắc của hoa và thân của cà gai leo hiện nay ở Việt Nam phát hiện và thống kê được bốn loại đó là 1. hoa trắng, nhuỵ vàng thân trắng xanh bò sát đất, 2. Hoa trắng nhuỵ vàng thân trắng xanh, vươn cao 3. Hoa tím nhuỵ vàng thân trắng xanh vươn cao và 4. Hoa tím nhuỵ vàng thân tím xanh vươn cao. Trong đó, cà gai leo hoa trắng nhuỵ vàng bò sát đất cho hàm lượng hoạt chất cao nhất trong 4 loài.

cây cà gai leo có các hoạt chất như alcaloid, tinh bột, flavonoid, Glycoalkaloid. Cà gai leo có chứa một số thành phất chất hóa học quan trọng như: Flavonoid, saponin, sterol, acid amin, alkaloid,... Đồng thời, phần lá và rễ cà có nhiều dược tính hỗ trợ cho sức khỏe con người như: Solamnia A, Solamnia B, glycoalkaloid, choleterol 3beta hydroxy 5 alpha pregnan 16 on, dihydro lanosterol...

Trong y học cổ truyền: Tất cả các bộ phận của cây đều được sử dụng để chữa bệnh gồm: rễ, cành, lá và quả, thu hái quanh năm, rửa sạch, thái nhỏ, phơi hay sấy khô để sắc uống hoặc cũng có thể dùng khi tươi.

Được dùng trị phong thấp, đau răng, đau nhức xương, ho, chữa rắn cắn, giải độc rượu, bia. Hiện nay cà gai leo đã được nghiên cứu và chứng minh có tác dụng điều trị viêm gan do virus, xơ gan và hỗ trợ điều trị ung thư gan.

Một công trình nghiên cứu về công dụng của cây cà gai leo do PGs.TS Nguyễn Thị Minh Khai công bố tại Viện dược liệu Trung ương chứng minh hoạt chất trong Cà gai leo chữa được bệnh viên gan B mạn tính thể hoạt động, tỷ lệ thành công cao, trên 80% số bệnh nhân thử nghiệm lâm sàng trở về âm tính với virus viên gan B.

Ngoài ra, cây cà gai leo còn có tác dụng giảm nhanh các triệu chứng lâm sàng mệt mỏi, đau hạ sườn phải, vàng mắt, nước tiểu vàng, vàng da…là các triệu chứng biểu hiện viêm gan do virus, xơ gan.

Các hoạt chất trong cà gai leo, đặc biệt là glycoalcaloid có tác dụng làm chậm sự tiến triển của xơ và giảm mức độ xơ gan. Nhóm tác giả tại Viện dược liệu Trung ương công bố các công trình “Nghiên cứu tác dụng ức chế quá trình xơ của cà gai leo trên mô hình gây xơ gan được thực nghiệm” và “Nghiên cứu công dụng trên collagenase của cà gai leo” chứng minh cà gai leo là dược liệu có công dụng ngăn chặn xơ gan rõ rệt.

Dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo có tác dụng chống oxy hóa. Nó còn chống viêm làm giảm tổn thương do oxy hóa gây ra ở gan. Nghiên cứu của nhóm tác do TS. Nguyễn Thị Bích Thu chủ trì về cà gai leo đã công bố dịch chiết toàn phần từ cây cà gai leo và Glycoalcaloid đều có tác dụng chống oxy hóa rõ rệt.

Dịch chiết cà gai leo cũng đã được chứng minh tác dụng giúp kích thích quá trình tái sinh tế bào gan, chống viêm mạnh, hạ men gan rất tốt. Đặc biệt, ức chế được một số dòng tế bào ung thư do virus như tế bào ung thư gan (Hep 3B, PLC/PRF).

Từ những kết quả nghiên cứu trên có thể thấy rằng cà gai leo là một trong những dược liệu được nghiên cứu chuyên sâu và bài bản với những công dụng hỗ trợ điều trị bệnh viêm gan, ngăn ngừa xơ gan tiến triển, hạ men gan, giải độc và bảo vệ gan rất hiệu quả.

Đông y trong bài thuốc cổ phương ở Việt Nam cho rằng cà gai leo có vị hơi the, tính ấm, hơi có độc, có tác dụng tán phong thấp, đau lưng, nhức xương, tiêu độc, tiêu đờm, trừ ho, giảm đau, cầm máu, trị rắn cắn, viêm gan, xơ gan. Một vài bài thuốc từ cà gai leo như sau:

Hiện nay với sự nghiên cứu chuyên sâu của các nhà khoa học Việt Nam đã được công bố ở Viện dược liệu Trung ương trong những năm 1980 đến 2000 đã đưa cà gai leo trở thành một trong những thảo dược có công dụng rõ rệt trong việc chữa các chứng lên quan đến gan.

Với sự hỗ trợ của các thiết bị công nghê cao, khoảng 20 năm trở lại đây, các hoạt chất quý trong cây cà gai leo được chiết xuất bằng các thiết bị hiện đại, được tinh lọc và bào chế thành những sản phẩm dễ dùng và có tác dụng hiệu quả cao hơn so với khi sắc uống theo cách truyền thống.